Kan kleur ook positief bijdragen aan de natuur?
Op 6 Juli 2023 kwamen onze partners van het Kruid-tot-Kleur project samen in Arnhem op de inspirerende locatie en winkel van Hul Le Kes. Tijdens het netwerk evenement werden de eerste tussenresultaten van het kruid-tot-kleur project gepresenteerd en gingen de deelnemers in discussie over de belangrijke thema’s rond natuurlijke kleurstoffen en de textielindustrie.
De laatste jaren is er al veel aandacht gegaan naar duurzame materialen en het promoten van natuurlijke vezels. Echter is het kleurproces één van de meest vervuilende stappen van het productieproces van textielen en komt het zo goed als niet onder de aandacht. Waar vroeger kleuren als paars en ultramarine peperduur waren omdat ze zo zeldzaam zijn, wordt er vandaag geen verschil gemaakt tussen kleuren in het prijskaartje van een kledingstuk.
Is kleur gratis?
Veel onderzoek wijst erop dat kleur een directe impact heeft op hoe we ons voelen en hoe we naar dingen kijken en dat je er eigenlijk ook naar anderen toe mee zegt wie je bent. Leentje (Tinctoria) wijst erop dat het juist zo mooi is dat we de kleur van onze kleding kunnen kiezen, en dat het zo onwijs persoonlijk is.
Als ontwerper had je eigenlijk altijd de kans om te zeggen exact wat je wil en dat het in verschillende fabrieken voor je gemaakt zou worden en dat je zelfs kon kiezen, maar met natuurlijke kleuren en niet-gebleekte stoffen is dat niet meer mogelijk.
"Als ontwerper en als consument kunnen we niet verwachten dat elk t-shirt er exact hetzelfde uitziet. Sterker nog, zo kan de consument kiezen welk t-shirt ze nog mooier vinden dan de rest!"
Echter heb je ook met natuurlijke kleurstoffen heel veel mogelijkheden. Roua vertelde over hoe zij verft in haar studio, en dat ze het allerliefst een volledig kledingstuk verft in plaats van grote lappen stof. Designers die dan de grote doek aankopen, hebben vaak meer afval die ze niet hergebruiken. Maar ook met volledige kledingstukken of garen te verven, kan je vele kanten op en heel creatief bezig zijn. Sjaak, bijvoorbeeld, is helemaal fan van tie dye, wat met natuurlijke kleuren hele mooie effecten krijgt en ze écht uniek maakt.
Kan kleur ook positief bijdragen aan de natuur?
We weten hoe belastend en vervuilend synthetische, vaak fossiele kleurstoffen zijn voor het milieu, maar zijn natuurlijke kleurstoffen dan zo veel beter? Volgens Daan (Wilder Land) kunnen inheemse kruiden die kleurstoffen produceren op veel boerderijen gezaaid worden, bijvoorbeeld in de bijenstrook naast een maisveld. Wilder Land zaait nu al op deze manier inheemse kruiden voor theeproductie, maar ziet ook zeker potentieel in het zaaien van kleurstofkruiden. Iets anders wat we niet weten is, ook al is kleur is zeker niet gratis, de natuurlijke kleuren liggen wel voor het oprapen! Zoveel inheemse planten en kruiden zijn geschikt als kleurstof, maar we zijn ons er niet van bewust.
Groot deel van de uitdaging is ervoor zorgen dat natuurlijke kleuren weer gezien worden als ‘mooi’, en dat juist die iets zachtere, minder felle variant als ‘normaal’ gezien wordt. Stijntje (Fibershed NL) vermeldde wel dat tegenwoordig met paddenstoelen en bacteriën ook weer felle kleuren gemaakt kunnen worden, die dus toch ook natuurlijk zijn. De conclusie is vooral dat we eigenlijk nooit van natuurlijke kleuren helemaal dezelfde verwachtingen mogen hebben als van synthetische, zeker niet op grotere, industriële schaal. Ook de consument verwacht dat natuurlijke verfstoffen en synthetische op dezelfde manier reageren.
"Ik geef allemaal tips om je was op te hangen, niet in de droger te steken en met een natuurlijk wasmiddel te wassen, maar niemand doet het!"
Educatie van de consument blijft van erg groot belang. Dat synthetische stoffen een plaats hebben in de wereld is duidelijk, omdat ze ook door bijvoorbeeld waterafstotend te zijn wel een meerwaarde bieden, maar ze kunnen ook snel kapot gaan en bijvoorbeeld gaan stinken als ze van lage kwaliteit zijn.
“Vanuit de energiesector zie je een enorme beweging naar ‘we moeten fossielvrij’, maar in heel het materiaalstuk, waaronder dus textielen, hoor ik niemand erover! ”
Toch blijft in de transitie naar natuurlijke kleurstoffen nog een groot vraagstuk over: Hoe kunnen we synthetische vezels (die ook duurzaam kúnnen zijn) met natuurlijke kleurstoffen verven én hoe kunnen we sneller natuurlijk verven, en het in enkele korte in plaats van vele lange stappen te doen?
Daarnaast is het beitsen, een proces waarbij een stof wordt geïmpregneerd met een metaal of een zout waardoor de kleurstof beter vastzet in het textiel, een grote uitdaging. Al is er vooruitgang (bijvoorbeeld, er wordt geen giftige koper meer gebruikt) worden alsnog ijzer en aluminiumzouten gebruikt. Volgens Roua, die hier ook onderzoek naar gedaan heeft, komt aluminium triformaat er het beste uit. Ze zei ook dat er planten (symplocos) zijn die aluminium natuurlijk uit de grond zuiveren. Ook kunnen loofahs (een soort sponsplant) gebruikt worden als natuurlijke filter, en wordt er ook onderzoek gedaan naar algen en zeewier die zware metalen uit water filteren. Het is onzeker hoe dit er op schaal uitziet en of het dan nog veilig is, maar de vraag blijft of we naar een 0-belasting willen of naar een systeem dat in ieder geval vele malen beter is dan wat er vandaag bestaat. Sommige planten (met name die met veel tannines) kunnen gebruikt worden zonder beits om te verven, maar de meesten hebben het wel nodig om goed te binden met de textielvezel.
Dus, is kleur gratis? Vandaag lijkt het in vele opzichten daar wel op, maar dat is het allesbehalve. Er is nog veel werk aan de winkel in het kader van innovatie in de verfprocessen voor natuurlijke pigmenten, maar er is ook een unieke kans om stappen te zetten naar een inheems, creatief en gezonder textiel verfproces dan wat er vandaag bestaat.
Over de panelists
Leentje van Hengel
Leentje van Hengel studeerde ‘printed textile design’ in Londen. Na 10 jaar dessins maken is zij begonnen uit milieu overwegingen en nieuwsgierigheid zich het natuurlijk verven, eigen te maken. Sinds 1997 verkoopt zij natuurlijk geverfde en bedrukte textiel in de aangrenzende winkel van haar studio in Amsterdam centrum. Zij werkte o.a. aan de ontwikkeling van het meekrap- en reseda-extract van Rubia NC. Industriële toepassingen heeft zij gedaan bij Forale, Zutphen tot 2010. Ambachtelijke ervaring heeft zij gekregen door haar eigen producties en in opdracht voor onder andere Claudy Jongstra en Christien Meinderstma. Zij heeft een bedrukte gordijnstoffen collectie met eigen dessins op katoen en linnen. Daarnaast ontwikkelt zij goede kleuren en deelt kennis en passie met collegae’s of in workshops. Door voortdurend lichttesten te doen, vanaf 2006 in eigen beheer, heeft zij zeer veel kennis over de toepassingen en houdbaarheid van N(atural) D(yes). www.tinctoria.nl
Roua Alhalabi
Roua Atelier is opgericht door Roua Alhalabi, een vormgever die veel verschillende oude technieken gebruikt in haar werk. Haar passie ligt voornamelijk in het gebruik van natuurlijke kleurtechnieken, waarin zij veelvuldig gebruik maakt van eigen kleurrecepten op basis van in de natuur voorkomende kleurstoffen. Ze heeft veel ervaring met het ontwikkelen van natuurlijke verfsoorten en zal in de beoogde textielverf productieketen dan ook de rol van product ontwikkelaar innemen. Vanuit haar huidige bedrijfsvoering verkoopt zij kleurstoffen, ontwikkelt zij kleuren, doet zij kleine pilot-producties voor kledingmerken en helpt zij ontwerpers en kunstenaars met natuurlijk verven. Binnen dit project zal zij zich inzetten om nieuwe verfsoorten te ontwikkelen op basis van de inheemse planten, kruiden en paddenstoelen die Wilder Land decentraal zal produceren bij boeren op het land. www.rouaatelier.com
Sjaak Hullekes
Hul le Kes is als modelabel in het leven geroepen om een werkend alternatief te bieden voor de huidige modeketen. Het modelabel werkt volledig circulair en heeft alle faciliteiten hiervoor zelf in huis. Binnen het productieatelier wordt van bestaande grondstoffen, antiek Frans linnen tot vintage dekens, kleding vervaardigd, daarnaast is er sprake van een handwerkatelier waarbij textiel wordt hersteld en kleding gerepareerd. Ook is er nog een productieatelier waarbij veelvuldig wordt samengewerkt met mbo-onderwijs en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. De Hul le Kes Recovery Studio is het handwerkatelier van Hul le Kes en gaat nog een stap verder, hier wordt mode met zorg verweven. Dit atelier richt zich op het herstel van zowel mensen als textiel. www.hullekes.com
Paulien Harmsen
Paulien Harmsen heeft een master Chemische Technologie van de Technische Universiteit Twente, met als specialisatie materiaalkunde. Ze is senior onderzoeker bij de WUR (Wageningen University and Research) met meer dan 25 jaar ervaring op het gebied van natuurlijke grondstoffen, biobased producten en de Circulaire Economie. Naast haar werkzaamheden bij de WUR is ze medeoprichter van Anderlus, een bedrijf dat zich bezighoudt met het duurzaam inzetten van nevenstromen uit de textielsector. Met haar passie en fascinatie voor natuurlijke materialen werkt ze aan haar eigen fossielvrije garderobe, waar chemie, creativiteit en mode samenkomen. Haar kennis op het gebied van materiaalkunde en hernieuwbare materialen zet ze vol in om bij te dragen aan een duurzamere textielsector. Linked-In
